Khi nhập viện, trẻ không sốt, không rối loạn tiêu hóa, không tiểu máu hay mệt mỏi nhiều. Các xét nghiệm máu, nước tiểu, chức năng gan - thận đều trong giới hạn bình thường. Tuy nhiên, siêu âm ổ bụng gợi ý bất thường tại tĩnh mạch thận trái. Kết quả siêu âm Doppler mạch máu thận cho thấy tĩnh mạch thận trái bị chèn ép và chụp CT có cản quang xác định hội chứng kẹp hạt dẻ (Nutcracker) - bệnh lý hiếm gặp nhưng cần lưu ý ở trẻ đang trong giai đoạn phát triển.

Hội chứng kẹp hạt dẻ là tình trạng tĩnh mạch thận trái bị chèn ép giữa hai mạch máu lớn trong bụng, thường là giữa động mạch chủ bụng và động mạch mạc treo tràng trên. Tên gọi "Nutcracker" (kẹp hạt dẻ) bắt nguồn từ hình ảnh mô phỏng tĩnh mạch bị ép lại như hạt dẻ trong kẹp. Sự chèn ép này làm cản trở dòng máu từ thận trái trở về tim, gây ứ máu và ảnh hưởng đến thận cũng như hệ tiết niệu. Nhiều trường hợp được phát hiện tình cờ qua siêu âm hoặc các phương tiện chẩn đoán hình ảnh khác.

Bệnh thường gặp ở trẻ em và thiếu niên trong độ tuổi dậy thì, đặc biệt là những trẻ có thể trạng gầy hoặc sụt cân nhanh trong thời gian ngắn do ăn uống không đủ, tập luyện quá sức hoặc áp lực học tập. Việc giảm cân đột ngột làm mất lớp mỡ đệm quanh mạch máu, thu hẹp khoảng cách giữa các động mạch và dẫn tới chèn ép tĩnh mạch thận trái.

Triệu chứng của hội chứng kẹp hạt dẻ rất đa dạng, có thể không rõ ràng hoặc chỉ là những biểu hiện mơ hồ dễ bị bỏ qua. Người bệnh có thể tiểu ra máu, đau mạn tính vùng hông hoặc bụng dưới, sụt cân không rõ nguyên nhân. Ở bé trai, bệnh đôi khi gây giãn tĩnh mạch thừng tinh bên trái với cảm giác đau tức bìu hoặc xuất hiện búi tĩnh mạch giãn, cũng có khi hoàn toàn không có biểu hiện. Nếu tình trạng kéo dài, trẻ có thể mệt mỏi, giảm tập trung. Trong trường hợp bệnh nhi nói trên, dấu hiệu duy nhất là sụt cân nhẹ nhưng kéo dài, không có bất thường đường tiết niệu.

Theo ThS.BS Đặng Quỳnh Trang - Khoa Tim mạch, Bệnh viện Sản Nhi Nghệ An, hội chứng kẹp hạt dẻ không dễ phát hiện qua thăm khám lâm sàng. Siêu âm bụng thường giúp phát hiện dấu hiệu nghi ngờ, từ đó bác sĩ chỉ định siêu âm Doppler mạch máu - phương pháp đơn giản, không xâm lấn - để đánh giá tình trạng chèn ép tĩnh mạch thận. Khi cần, có thể tiến hành chụp CT có cản quang hoặc chụp tĩnh mạch chuyên sâu nhằm xác định chính xác mức độ.

Phần lớn trẻ mắc hội chứng kẹp hạt dẻ ở mức độ nhẹ có thể theo dõi mà chưa cần phẫu thuật. Khi trẻ tăng trưởng tốt và tăng cân trở lại, lớp mỡ quanh mạch máu sẽ hồi phục, giúp giảm chèn ép. Tuy nhiên, cần theo dõi biến chứng giãn tĩnh mạch thừng tinh vì có thể dẫn đến teo tinh hoàn, ảnh hưởng chức năng sinh sản. Tùy từng trường hợp, bác sĩ sẽ lựa chọn điều trị bảo tồn bằng tăng cường dinh dưỡng và theo dõi định kỳ, điều trị bằng thuốc nếu có tiểu đạm hoặc rối loạn huyết áp nhẹ, can thiệp biến chứng giãn tĩnh mạch thừng tinh khi cần thiết, hoặc phẫu thuật - đặt stent trong trường hợp triệu chứng kéo dài, ảnh hưởng chất lượng sống hoặc chức năng thận.

Bệnh nhi trong ca này được khuyến nghị tăng cường ăn uống, theo dõi cân nặng và xét nghiệm định kỳ, chưa cần dùng thuốc hay can thiệp phẫu thuật. Hội chứng kẹp hạt dẻ là bệnh lý hiếm gặp ở trẻ em, đa số tiến triển lành tính và tự ổn định, nhưng cần đặc biệt lưu ý ở trẻ trai để phát hiện sớm biến chứng giãn tĩnh mạch thừng tinh. Nếu trẻ mệt mỏi, tiểu máu, đau tức vùng bìu, đau hông hoặc sụt cân không rõ nguyên nhân, phụ huynh nên cho trẻ đi khám sớm để tránh hậu quả lâu dài cho thận và sức khỏe tổng thể.